Βιώσιμη Συντήρηση: Ένα νέο πλαίσιο σκέψης

www.freepik.com

Ο κόσμος της συντήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Για δεκαετίες, ο κύριος στόχος ήταν η σταθεροποίηση και η αποκατάσταση των αντικειμένων χρησιμοποιώντας τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές και υλικά, συχνά με περιορισμένη εξέταση της μακροπρόθεσμης περιβαλλοντικής τους επίπτωσης. Σήμερα, ένα νέο πλαίσιο σκέψης αναδύεται: η βιώσιμη συντήρηση. Αυτή η προσέγγιση δεν αφορά μόνο στη διατήρηση του αντικειμένου, αλλά και στην ελαχιστοποίηση της δαπανηρής συμβολής της διαδικασίας στον πλανήτη, διασφαλίζοντας ότι η προστασία του παρελθόντος δεν έρχεται σε βάρος του μέλλοντος.

Τι Είναι η Βιώσιμη Συντήρηση;

Η βιώσιμη συντήρηση είναι μια ολιστική φιλοσοφία που εφαρμόζει τις αρχές της βιωσιμότητας (περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές) στην πρακτική της συντήρησης. Στόχος της είναι να μειώσει το «αποτύπωμα άνθρακα» (carbon footprint) των παραδοσιακών παρεμβάσεων, να προωθήσει την αποδοτική χρήση ενέργειας και πόρων και να επιλέξει υλικά και μεθόδους που είναι ασφαλή τόσο για τον συντηρητή όσο και για το περιβάλλον (Matero, 2013). Αυτό μεταφράζεται σε μια σειρά από στρατηγικές σε όλα τα στάδια της εργασίας, από την έρευνα και την ανάλυση έως την παρέμβαση και την μακροπρόθεσμη φύλαξη.

Κύριοι Πυλώνες της Πρακτικής

- Επιλογή Υλικών και Αρχή της Αναστρεψιμότητας: Μια κεντρική αρχή της συντήρησης, η αναστρεψιμότητα, ευθυγραμμίζεται απόλυτα με τη βιωσιμότητα. Η χρήση υλικών συντήρησης που μπορούν στο μέλλον να αφαιρεθούν ή να αντιστραφούν χωρίς να βλάψουν το πρωτότυπο αντικείμενο αποτρέπει λανθασμένες παρεμβάσεις που θα απαιτούσαν ενεργοβόρες και δαπανηρές «διορθώσεις». Επιπλέον, υπάρχει μια συνεχιζόμενη έρευνα για την αξιολόγηση της περιβαλλοντικής επίπτωσης συνήθων ρητινών, όπως των ακρυλικών (π.χ. Paraloid B72) και των εποξειδικών, ώστε να εντοπιστούν πιο «πράσινες» εναλλακτικές (Lucchi, 2018).

- Προληπτική Συντήρηση ως Βασικό Εργαλείο: Η πιο βιώσιμη παρέμβαση είναι συχνά αυτή που δεν γίνεται. Η προληπτική συντήρηση επικεντρώνεται στον έλεγχο του περιβάλλοντος γύρω από τα αντικείμενα για να επιβραδύνει φυσικά το ρυθμό διάβρωσης. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτιστοποίηση των συνθηκών θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας σε αποθήκες και εκθεσιακούς χώρους, τον έλεγχο της φωτοέκθεσης και την προστασία από ακαθαρσίες και έντομα. Η επένδυση σε αποτελεσματικά συστήματα θέρμανσης, εξαερισμού και κλιματισμού (HVAC) και σε ηλιακές πηγές ενέργειας για μουσειακούς χώρους μειώνει δραστικά το ενεργειακό κόστος και το αναπτυξιακό αποτύπωμα, προστατεύοντας παράλληλα ολόκληρες συλλογές (Cassar, 2009).

- Κυκλική Οικονομία και Αποκατάσταση: Η βιώσιμη συντήρηση ενθαρρύνει την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση. Αυτό μπορεί να σημαίνει την ανακατασκευή συσκευασιών φύλαξης από ανακυκλωμένα υλικά, την επιδιόρθωση υφιστάμενου εργαστηριακού εξοπλισμού αντί της αντικατάστασής του, ή ακόμη και την επανάχρηση ιστορικών υλικών σε έργα αποκατάστασης κτιρίων, μειώνοντας τα απόβλητα και τη ζήτηση για νέους πόρους.

- Κοινωνική Διάσταση και Ηθική: Η βιωσιμότητα δεν είναι μόνο οικολογική. Περιλαμβάνει και κοινωνικοοικονομικές πτυχές, όπως η διασφάλιση ότι οι μέθοδοι και τα υλικά που χρησιμοποιούμε είναι οικονομικά βιώσιμα για τα μικρά μουσεία και τις κοινότητες. Επίσης, η εκπαίδευση του κοινού και η προώθηση της ευαισθητοποίησης για την αξία της προληπτικής φροντίδας μειώνει την ανάγκη για μελλοντικές, δαπανηρές επεμβάσεις.

Προκλήσεις και Μέλλον

Η μετάβαση προς την πλήρη βιωσιμότητα δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Πολλά «πράσινα» υλικά δεν έχουν ακόμη το ιστορικό track record των παραδοσιακών προϊόντων, δημιουργώντας δικαιολογημένες επιφυλάξεις. Επιπλέον, το αρχικό κόστος εγκατάστασης ενεργειακά αποδοτικών συστημάτων μπορεί να είναι υψηλό.

Ωστόσο, το μέλλον είναι ελπιδοφόρο. Η έρευνα αναπτύσσει νέα biobased υλικά για συντήρηση, όπως πηκτώματα από άλγη ή χιτίνη. Η διεθνής κοινότητα συντηρητών συζητά ανοιχτά τις ηθικές και πρακτικές πτυχές αυτής της προσέγγισης. Η βιώσιμη συντήρηση δεν πρόκειται να αντικαταστήσει ξαφνικά τις καθιερωμένες πρακτικές, αλλά προσφέρει ένα απαραίτητο πλαίσιο για κριτική αξιολόγηση και καινοτομία, διασφαλίζοντας ότι η φροντίδα μας για την κληρονομιά είναι συνετή και για τις επόμενες γενιές.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

Cassar, M. (2009). Sustainable Heritage: Challenges and Strategies for the Twenty-First Century. APT Bulletin, 40(1), 3-11. (Ιδρυματικό άρθρο που θέτει τις βάσεις της βιώσιμης διαχείρισης κληρονομιάς).

Matero, F. G. (2013). The Conservation of Immovable Cultural Heritage: A Review of Theory and Practice. Change Over Time, 3(2), 152-167. (Αναφέρεται στις ηθικές βάσεις που υποστηρίζουν τη βιώσιμη προσέγγιση).

Lucchi, E. (2018). Review of Preventive Conservation in Museum Buildings. Journal of Cultural Heritage, 29, 180-193. (Περιλαμβάνει συζήτηση για την ενεργειακή αποδοτικότητα σε μουσειακούς χώρους).

Sutherland, K. (2020). Sustainable Practices in Conservation. Journal of the American Institute for Conservation, 59(2-3), 63-65. (Επισκόπηση τρέχοντων πρακτικών και μελλοντικών τάσεων).