Στην Ελλάδα, χώρα κατ' εξοχήν ναυτική, σώζονται ακόμη σκάφη κατασκευασμένα με παραδοσιακές τεχνικές και με μοναδική αξία ως προς τα πολιτισμικά και τα τεχνολογικά τους χαρακτηριστικά. Η ναυπηγική υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της χώρας καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου και μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Αρκετά μάλιστα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά που εφαρμόζονταν στα ξύλινα σκάφη αποτελούσαν άμεση εξέλιξη αντίστοιχων χαρακτηριστικών που είχαν τα πλοία στο Αιγαίο σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Η διάσωση και μελέτη αυτών των χαρακτηριστικών συμβάλλουν αναμφίβολα στην ανάδειξη της συνέχειας που έχει η Ναυτική και η Ναυπηγική Παράδοση δια μέσου των αιώνων. Αυτός είναι ίσως ο βασικότερος λόγος για την αξία της διάσωσης και αποκατάστασης μοναδικών παραδοσιακών σκαφών που έχουν κατασκευαστεί με προβιομηχανικές τεχνικές, οι οποίες δεν εφαρμόζονται πλέον. Ένα τέτοιο σκάφος είναι αναμφίβολα το "ΕΛΕΝΗ Π.", ένα από τα μεγαλύτερα "Περάματα" που διασώζονται.

 

Η Σύμπραξη του έργου φιλοδοξεί να διασώσει, να συντηρήσει και να μελετήσει τρόπους αξιοποίησης για το μέγιστο δυνατό αριθμό των διασωζόμενων τμημάτων του σκάφους, να εκπονήσει μια ολοκληρωμένη μελέτη κατασκευής ενός πιστού αντιγράφου του "Ελένη Π.", στο οποίο θα ενσωματωθούν ο μέγιστος δυνατός αριθμός των στοιχείων που θα έχουν διασωθεί και συντηρηθεί και να εκπονήσει μια μελέτη αξιοποίησης και βιωσιμότητας του φυσικού αντιγράφου του σκάφους, να δημιουργήσει τελικά ένα ψηφιακό αντίγραφο του αποκατεστημένου σκάφους.

 

Οι παραπάνω στόχοι θα επιτευχθούν μέσω της συντήρησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης των τμημάτων του σκάφους που είναι δυνατόν να διασωθούν και με την ολοκληρωμένη μελέτη της κατασκευής ενός φυσικού αντιγράφου του σκάφους και με τη σχεδίαση και δημιουργία τρισδιάστατου (3D) ψηφιακού αντιγράφου, για την προβολή και ανάδειξη της ναυτικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Ύδρας και γενικότερα του Αρχιπελάγους του Αιγαίου.

 

Συγκεκριμένα θα πραγματοποιηθούν Δισδιάστατη και Τρισδιάστατη σχεδίαση (2D/3D), ρέπλικες καθώς και ψηφιακά 3D τμήματα του πλοίου, στοχευμένες και εξειδικευμένες εργασίες διάγνωσης και συντήρησης στο χώρο του ναυπηγείου, με εργασίες διάγνωσης και συντήρησης ξύλου από εξειδικευμένους αναγνωρισμένους Έλληνες επιστήμονες, εργασίες σχεδιασμού και ανάδειξης από εξειδικευμένους αρχιτέκτονες και πολιτικούς μηχανικούς, σχεδιαστές και τεχνολόγους ξύλου, καθώς και εργασίες τεκμηρίωσης και ανάδειξης με τη σημαντική συμβολή των στελεχών του Μουσείου Ύδρας και της Διεύθυνσης Νεότερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΔΝΠΚ) του ΥΠΠΟΑ.

​

​

Αντικείμενο και στόχοι του έργου

Στην Ελλάδα, χώρα κατ' εξοχήν ναυτική, σώζονται ακόμη σκάφη κατασκευασμένα με παραδοσιακές τεχνικές και με μοναδική αξία ως προς τα πολιτισμικά και τα τεχνολογικά τους χαρακτηριστικά. Η ναυπηγική υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους κλάδους της χώρας καθ' όλη τη διάρκεια του 19ου και μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα. Αρκετά μάλιστα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά που εφαρμόζονταν στα ξύλινα σκάφη αποτελούσαν άμεση εξέλιξη αντίστοιχων χαρακτηριστικών που είχαν τα πλοία στο Αιγαίο σε παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Η διάσωση και μελέτη αυτών των χαρακτηριστικών συμβάλλουν αναμφίβολα στην ανάδειξη της συνέχειας που έχει η Ναυτική και η Ναυπηγική Παράδοση δια μέσου των αιώνων. Αυτός είναι ίσως ο βασικότερος λόγος για την αξία της διάσωσης και αποκατάστασης μοναδικών παραδοσιακών σκαφών που έχουν κατασκευαστεί με προβιομηχανικές τεχνικές, οι οποίες δεν εφαρμόζονται πλέον.

 

Το έργο αναμένεται να παρουσιάσει σημαντική πρόοδο πέραν της "Τρέχουσας Τεχνολογικής Στάθμης"για τα Ελληνικά δεδομένα στον τομέα της Διάγνωσης, Συντήρησης, Τεκμηρίωσης και Ανάδειξης Ιστορικών Πολιτιστικών Μνημείων και ειδικά παραδοσιακών σκαφών, δεδομένου ότι θα αναπτύξει νέα καινοτόμα μεθοδολογία, εργαλεία και προσέγγιση σε ότι αφορά την προστασία και διάσωση του Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας, εστιάζοντας στα Παραδοσιακά Σκάφη και την Παραδοσιακή Ναυπηγική Τέχνη. Ιδιαίτερα θα πρέπει να τονιστεί ότι το έργο διαπραγματεύεται μια καινοτόμα προσέγγιση στο οξύ πρόβλημα της επαπειλούμενης ανεξέλεγκτης κατάρρευσης ξύλινων σκαφών που δεν έχουν συντηρηθεί για πολλά χρόνια, αν και έχουν χαρακτηριστεί μνημεία. Η προτεινόμενη διαδικασία παρέμβασης, είναι εναρμονισμένη με την πρόσφατη ρύθμιση που προβλέπει το αρ.63 του ν.4481/2017 για τα κινητά μνημεία και διασώζει στο μέγιστο δυνατό βαθμό τόσο τα υλικά όσο και τα άυλα χαρακτηριστικά αυτών των σκαφών, που  τα είχαν καταστήσει μοναδικά δείγματα της ελληνικής ναυπηγικής παράδοσης.

 

Τα καινοτόμα παραδοτέα του έργου, όπως ο Πλήρης Οδηγός (Best Practice) για τη σωτηρία παραδοσιακών σκαφών, που σήμερα δεν υπάρχει και αποτελεί επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί, η Δισδιάστατη και Τρισδιάστατη σχεδίαση (2D/3D) Ρέπλικας καθώς και ψηφιακών 3D διατηρητέων Τμημάτων του πλοίου, μέσα από στοχευμένες και εξειδικευμένες Εργασίες Διάγνωσης και Συντήρησης, καθώς και η πιλοτική λειτουργία ενός Επιδεικτικού Εργαστηρίου υπό τη μορφή "Εργαστηρίου Ανοικτής Θέασης" (Open Lab), μέσω τεχνολογιών Εικονικής και Επαυξημένης Πραγματικότητας (AR/VR), στοχεύουν στη δημιουργία ενός νέου Βιώματος "Πολιτισμικής Εμπειρίας", δηλαδή στην παροχή ψηφιακών βιωματικών εμπειριών/υπηρεσιών αναφορικά με τα Παραδοσιακά Σκάφη και την Παραδοσιακή Ναυπηγική Τέχνη, χωρίς ωστόσο αυτό να είναι περιοριστικό, καθώς η μεθοδολογία και τα σχετικά εργαλεία που θα αναπτυχθούν θα μπορούν, με τις ανάλογες προσαρμογές, να έχουν εφαρμογή και σε άλλους εμπορικούς/επιχειρηματικούς τομείς (όπως Ορχήστρες, Χώροι Προβολών, Χώροι εκδηλώσεων, κλπ.).

 

Για τη δημιουργία του ως άνω Βιώματος "Πολιτισμικής Εμπειρίας", θα χρησιμοποιηθεί ως πιλοτικό μοντέλο σκάφους το  "ΕΛΕΝΗ Π.", ένα από τα μεγαλύτερα Περάματα που διασώζονται (ολικό μήκος 22.20 μ.), κατασκευασμένο στη Σκιάθο, από την πιο γνωστή οικογένεια ναυπηγών του νησιού τους Μυτιληναίους. Το πλάτος νηολόγησης του είναι 7,10 μ., το βάθος νηολόγησης 2,50 μ., η δε ολική του χωρητικότητα είναι 77,54 κόροι και η περίμετρος της μεγίστης εγκάρσιας τομής του 10,60 μ. Το σκάφος, με νηολόγιο Ύδρας 167, έχει μηχανή MERCEDES εσωτερικής καύσεως 200 ΒΗΡ. Η ναυπήγηση του "ΕΛΕΝΗ Π." ξεκίνησε το 1939 και ολοκληρώθηκε σχετικά σύντομα, ωστόσο κατά τη διάρκεια του πολέμου που μεσολάβησε το σκαρί παρέμεινε έξω, με αποτέλεσμα, το καΐκι να κάνει "κοιλιές" πράγμα που τελικά το ωφέλησε ως προς τη χωρητικότητα.

Μεθοδολογία Υλοποίησης του Έργου

Οι συμμετέχοντες φορείς έχουν ως βασικό μέλημα την εφαρμογή και δοκιμή καινοτόμων τεχνολογιών στον εν λόγω πυλώνα παρέμβασης, με τη χρήση μη καταστροφικών τεχνικών για τη διάγνωση και συντήρηση του "Ελένη Π.".

 

Η επιβαρυμένη κατάσταση του σκάφους, έχει οδηγήσει στην κατάρρευση του προς το ένα πλευρό. Κατά συνέπεια απαιτείται άμεση επέμβαση ώστε να διασωθεί ότι είναι εφικτό και να πραγματοποιηθεί πλήρης τεκμηρίωση του. Σύμφωνα με τις τελευταίες αυτοψίες που έχουν πραγματοποιηθεί, φαίνεται ότι η ελεγχόμενη αποσυναρμολόγηση του είναι η μόνη δυνατή λύση. Μέσω της πρότασης επιδιώκεται αυτό, ώστε να διασωθούν όσα περισσότερα στοιχεία του σκάφους είναι δυνατόν, μεμονωμένα ή ως σύνολο, να συντηρηθούν και να διαφυλαχθούν σε κατάλληλο χώρο για πιθανή μελλοντική αξιοποίηση τους, όπως την ένταξη τους στην κατασκευή ενός πιστού αντιγράφου.

 

Το έργο υλοποιείται σε επτά Ερευνητικές Ενότητες (ΕΕ). Στην πρώτη εκπονούνται οι τεχνικές μελέτες και ο προγραμματισμός (ΕΕ1) όλων των εργασιών πεδίου με σκοπό την εύστοχη, ασφαλή, έγκαιρη και βέλτιστη υλοποίηση των εργασιών. Στην δεύτερη (EE2) υλοποιούνται οι σημαντικότερες εργασίες πεδίου τόσο στο Ναυπηγείο Κουπετώρη (εξωτερικός συνεργάτης του ΙΑΜΥ), όσο και εργαστήρια του ΔΕΞΥΣ, όπου γίνεται η συντήρηση των επιμέρους τμημάτων με σκοπό την αναλυτική αποτύπωση τους (περιλαμβάνεται στην επόμενη ενότητα) και την διαφύλαξη τους σε ασφαλή χώρο για τη μελλοντική αξιοποίηση τους. Στην τρίτη εργασιακή ενότητα (ΕΕ3) γίνεται η ψηφιακή αποτύπωση όσων τμημάτων του σκάφους διασώζονται, είτε μεμονωμένα είτε ως σύνολα, και στη συνέχεια η εκπόνηση πλήρους τεχνικής μελέτης κατασκευής αντιγράφου του περάματος "Ελένη Π.". Στην ίδια εργασιακή ενότητα, χρησιμοποιείται το ψηφιακό και σχεδιασμένο υλικό που έχει δημιουργηθεί, για να κατασκευαστεί το ψηφιακό τρισδιάστατο μοντέλο του αντιγράφου του "Ελένη Π.", για το οποίο εκπονείται και η μελέτη. Η τέταρτη εργασιακή ενότητα (ΕΕ4) περιλαμβάνει τη δημιουργία της επιδεικτικής πλατφόρμας παρουσίασης του αντιγράφου του σκάφους "Ελένη Π." με εφαρμογές επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας (AR/VR) οι οποίες έχουν σαν βασικούς στόχους την προβολή και διάδοση της προσπάθειας διάσωσης και αξιοποίησης του μνημείου σκάφους "Ελένη Π.". Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα γίνει η ψηφιακή αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος του μνημείου σκάφους "Ελένη Π." με τη δημιουργία της ψηφιακής πλατφόρμας πολλαπλών εφαρμογών. Η επόμενη ενότητα (ΕΕ5) περιλαμβάνει την επίδειξη της πλατφόρμας παρουσίασης και την πλήρη λειτουργία όλων των ψηφιακών εφαρμογών του έργου. Στο  πλαίσιο της ΕΕ5, το Open Lab, το οποίο θα λειτουργήσει επί τόπου στο Μουσείο Ύδρας και σε άλλους χώρους, από έμπειρους εξωτερικούς συνεργάτες του ΙΑΜΥ, θα δίνει τη δυνατότητα σε επισκέπτες του ΙΑΜΥ και ΥΠΠΟ να βλέπουν σε σχεδόν πραγματικό χρόνο τις εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των επιμέρους τμημάτων του πλοίου στο εργαστήριο. Στη συνέχεια υπάρχουν δύο ακόμη εργασιακές ενότητες που περιλαμβάνουν την Μελέτη Εμπορικής Αξιοποίησης, Βιωσιμότητας & Επιχειρηματικού Σχεδιασμού θα αποτελέσει σημαντικό εργαλείο στο πλαίσιο του έργου ως προς τον τρόπο αξιοποίησης των αποτελεσμάτων του έργου και οι μελέτες Αναγκαιότητας και Βιωσιμότητας του έργου, για την αξιοποίηση των διασωζόμενων τμημάτων του σκάφους από την εταιρεία LINK A.E., εξωτερικό συνεργάτη της POLITISTICA και κατασκευής και εκμετάλλευσης του Φυσικού Αντιγράφου του Σκάφους "Ελένη Π." ως κινητής έκθεσης (ΕΕ6), από τον κο Δαμιανίδη, εξωτερικό συνεργάτη του ΙΑΜΥ. Τέλος, στην ΕΕ7 περιγράφεται η συμμετοχή σε εμπορικές και τεχνολογικές εκθέσεις (ΕΕ7) με σκοπό την ευρύτερη διάδοση των αποτελεσμάτων και των συμπερασμάτων του έργου. Η READLAB και η Politistica καθώς και οι 4 Οργανισμοί Έρευνας και Διάδοσης Γνώσεων της Σύμπραξης ή/και Φορείς Πολιτισμού, θα συμμετάσχουν σε ανάλογες Εμπορικές Εκθέσεις, προκειμένου να προωθήσουν στους σχετικούς stakeholders και τον αντίστοιχο επιχειρηματικό τομέα, τα αποτελέσματα του έργου.

Αναμενόμενα Αποτελέσματα

Αξιοποίηση καινοτόμου προϊόντος:

- Με την εκπόνηση μιας ολοκληρωμένη Μελέτης Κατασκευής ενός πιστού αντιγράφου του "Ελένη Π.", στο οποίο θα ενταχθούν τα στοιχεία που θα έχουν διασωθεί.

- Με τη δημιουργία ενός Ψηφιακού Αντιγράφου της αποκατάστασης του "ΕΛΕΝΗ Π." και η παράδοσή του στο κοινό ως ένα ζωντανό έκθεμα, παράρτημα του ήδη υπάρχοντος Ιστορικού Αρχείου Μουσείου Ύδρας.

- Με την Ολοκληρωμένη Πλατφόρμα Ψηφιακού Περιεχομένου και Περιήγησης στο Πέραμα "Ελένη Π."

- Με τις Εφαρμογές AR/VR (Mobile/Tablet/PC).

- Με το Τρισδιάστατο Ψηφιακό Μοντέλο/Ρεπλίκα και τα σχετικά ψηφιακά Σχέδια για μελλοντική Ανακατασκευή Ομοιώματος.

- Με τη δημιουργία ΨηφιακούOpen Lab για την απόκτηση Βιωματικών Εμπειριών από οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο πολίτη, επιστήμονα κλπ.

- Με τη Μελέτη Επιχειρηματικού Σχεδιασμού για την Εμπορική Αξιοποίηση της Πλατφόρμας και των Εφαρμογών AR/VR από τις συμμετέχουσες ΜΜΕ (εξαετία 2020-2026).

Δημιουργία θέσεων εργασίας:

- Διατήρηση και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, δεδομένου ότι τόσο οι ιδιωτικοί φορείς που θα εμπλακούν επιχειρηματικά στην ανάπτυξη και αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων και εφαρμογών καθώς και πλατφορμών περιήγησης, θα απαιτήσουν εξειδικευμένο προσωπικό στον τομέα των ψηφιακών εφαρμογών, όσο και οι δημόσιοι φορείς που θα αναλάβουν τη διαχείριση και αξιοποίηση των σχετικών μνημείων, θα χρειαστούν νέο προσωπικό για να υποστηρίξει την αξιοποίησή τους όπως ιστορικούς, αρχαιολόγους, ξεναγούς, συντηρητές κλπ.

Αριστεία και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας:

Επέκταση πέραν της τρέχουσας Τεχνολογικής Στάθμης (state-of-the-art) μέσω:

- Της ανάπτυξης καινοτόμου μεθοδολογίας, εργαλείων και προσέγγισης σε ότι αφορά την προστασία και διάσωση του Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της χώρας, εστιάζοντας στα παραδοσιακά σκάφη και την παραδοσιακή ναυπηγική.

- Της κάλυψης κενού του νομοθετικού πλαισίου για τη συντήρηση και προστασία παραδοσιακών σκαφών και γενικότερα ιστορικών μνημείων που κινδυνεύουν από καταστροφή (ήδη 4 όμοια σκαριά καταστράφηκαν πριν την έγκαιρη διάσωσή τους και έτσι το παρόν έργο θα δώσει την ευκαιρία να αποφευχθούν λάθη του παρελθόντος).

- Της δημιουργίας ενός Οδηγού Κατευθύνσεων (Best Practice) για τη σωτηρία άλλων παραδοσιακών σκαφών, που σήμερα δεν υπάρχει και αποτελεί επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί.

Της δημιουργίας προϊόντων& υπηρεσιών υψηλού τεχνολογικού επιπέδου, ικανά να εφαρμοστούν σε πολλές περιπτώσεις συντήρησης και διάσωσης πολιτιστικών μνημείων στην εγχώρια αγορά

- Της σημαντικής συνεισφοράς στην εξαγωγή τεχνογνωσίας, καινοτομίας, της διαφοροποίησης και  τεχνολογικής αναβάθμισης, μέσω των εργαλείων και εφαρμογών που θα αναπτυχθούν.

- Της ανάπτυξης Οδηγού που θα αποσαφηνίζει τη διάρθρωση και τις υπηρεσίες που θα πρέπει να παρέχει ένας Δημόσιος Φορέας για την αξιοποίηση ιστορικών μνημείων τα οποία θα έχουν διασωθεί μέσω της ψηφιοποίησής τους.

Ποιότητα σχεδίων διάχυσης/προβολής:

- Συμβολή στη Διάσωση της Παραδοσιακής Γνώσης και Τεχνογνωσίας Κατασκευής Παραδοσιακών Σκαριών στη χώρα.

- Προώθηση και Διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου μέσω στοχευμένων δράσεων όπως η διοργάνωση Ενημερωτικών Ημερίδων, συμμετοχή σε Εμπορικές Εκθέσεις με αντικείμενο τον Πολιτισμό και τις Ψηφιακές Τεχνολογίες, συμμετοχή σε Επιστημονικά Συνέδρια και 2 Δημοσίευση Ερευνητικών Εργασιών.

- Συνέργειες μεταξύ των εταίρων του έργου για την καλύτερη επιχειρηματική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων.